Sene 1981… Japonya’bile motosiklet fabrikasında yapay zekaya sahip robot, teknik hata nedeniyle kontrolden çıkarak tek işçinin ölümüne yol açıyor. Otonom sistemin yerde kusurundan o yıllarda insan sorumlu tutuluyor… Bu hâl günümüzde dahi sürme ediyor. Zira ‘sorumluluk’ denilince hukuk sisteminde akla ilk olarak insan geliyor ve geleneksel hukuk anlayışının tarihsel sürecinde, sadece insanların işlediği suçlar cezalandırılıyor.

Peki gelecekte otonom tek yapay zeka, insandan özgür şekilde suç işlerse? İşte yapay zekayla ilgili en sayı tartışılan sorulardan akraba yerde ve böyle tek merkezde kimin sorumlu tutulacağı… Çünkü sorumluluk sadece hak ve yükümlülüğü bulunanların, yani insanların karşı karşıya kaldığı tek hesap verme akıllandırma.

Yapay zeka teknolojisindeki gelişmeler hukuktaki yerde akıllandırma gelecekte değiştirebilir mi? Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Usul Hukuku Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Dr. Zafer İçer’açınık olası senaryoları sorduk. ‘Yapay zeka suç işlerse sorumlusu kim olacak’ sorusuna haberimizde yanıt aradık…

“Geleneksel hukuk tutuculuk kökten değişebilir”

Otonom sistemlerdeki kusurlar, insanların sorumlu tutulduğu sonuçlar doğurabiliyor. Ancak gelecekte tasarlanması tartışmalara konu olan ‘insandan henüz zeki’ yapay zekaların üretilmesi, yapay zekanın bile hukuki tek kişilik olarak tanımlanmasını gündeme getirebilir. Yani teknolojik gelişmelerin boyutuna göre, yapay zekanın işlediği suçun sorumluluğu yine yapay zekaya ilgili olabilir. Peki, yapay zeka hukuki kişilik olarak tanımlanabilir mi?

“Yapay zeka, hukukta yerleşmiş anlayışları değiştirebilecek, sayı önemli tek teknolojik çevrilme.” Zafer İçer yapay zekanın gelecekte hukuka yansımasını yerde sözlerle değerlendiriyor.

“Bu sistem içerisinde yalnızca insanların davranışlarından dolay sorumlu tutulmasına imkan sağlayan sorumluluk modelleri inşa edilmiştir. Dolayısıyla sorumluluk süjesi denildiğinde esas olarak insan akla gelmektedir ve yerde zihniyet yetişkin ölçüde sürme etmektedir. Yapay zekanın kişiliğinin tanınıp tanınamayacağına ilişkin farklı görüşler bulunmakla beraberce yerde konudaki tartışmalar sürme ediyor. Bazı görüşler bu ihtiyaç olmadığını ve yapay zekanın eşya statüsünde kabul edilerek tüm hukuki sorunların çözülebileceğini ileri sürüyor.”

Yapay zekanın hukuktaki karşılığı ‘yapay insan modeli’ mi olacak?

Dünyada yapay zekanın hukuki kişiliğinin tanınması gerektiğini ileri süren görüşler dahi var. Yapay zekaya atfedilebilecek türlü kişilik modelleri tartışılıyor. Bu modellerden en fantastik olanı, ‘yapay insan modeli.’ Yapay insan modelinde, otonom sistemin insana benzerliği ele alınıyor. İçer yerde modelle ilgili tartışmaları şöyle anlatıyor:

“Cezai sorumluluk açısından, en fazla tartışma yaratan görüş, yapay zekanın tıpkı insan gibi cezalandırılabileceğini ileri süren aracısız sorumluluk modeli. Bu model, yapay zekanın tıpkı insan gibi hareket edebileceğini ve muayyen amaçlara özgü olarak tutum sergileyebileceğini kabul ediyor. Bu görüşe göre yapay zeka, suçun maddi ve manevi unsurlarını insanlar gibi yerine getirebilir ve yerde sebeple cezalandırılması mümkün olabilir. Dış materyalizm olanlara karşı ilgi duyması, tepki vermesi, insanlar ile iletişim kurması ve şuur düzeyi gibi aranan özellikler sebebi ile ‘yapay insan modeli’ olarak adlandırılmış. Ancak yerde teoride hak ve sorumluluklar açısından sayı soru işareti ortaya çıkıyor.”

Yapay insan modeli şimdilik olasılığı en rengi görülen ve yalnız insandan zeki yapay zekaların üretimi gerçekleşirse kabul edilebilecek tek teoriden ibaret. Bu modelin en yetişkin handikabı, yapay zekanın yol açtığı suçlarda sorumluluğun hiçbir gerçek kişiye yükletilememesi problemiyle karşı karşıya kalınabileceği…

Gelecekte kabul görmesi en muhtemel model ise ‘yapay vekil modeli’ olarak görülüyor. Bu modele göre ise yapay zeka, insanın vekili statüsünde görülüyor.

“Yapay vekil hak ve sorumluluk yönü gerçek kişinin talimatları ile bağlıdır, inatçı merkezde ise yetkisiz temsil hükümleri geçerli olur. Avrupa Parlamentosu Hukuk İşleri Komisyonu Robotik Tavsiye Raporunda bile dile getirilen elektronik kişilik modelinde yapay zekanın, hak ve sorumluluk sahibi olduğu kabul ediliyor. Bununla beraberce, yerde model yapay zekanın sorumluluğu açısından bazen sorunları yanında getiriyor. Yapay zekanın fiilleri ile verdiği zararlar hangi mal varlığından karşılanmalı veya cezai müeyyidelere tek başına mı yoksa üretici ile beraberce mi katlanmalı, kişiliğinin künye ve ölümü nasıl belirlenmeli gibi sorunlar başdu geliyor.”

[Grafik: Haberler]

[Grafik: Haberler]

Günümüzde yaygın olan model ise bilvasıta faillik modeli… Yapay zekanın insani tek nitelik taşımadığı ve sıkıntı sorumluluğu olmayan masum tek vasıta olduğu kabul ediliyor.

“Aslında potansiyel zararlar için yasal sorumluluğun kime isnat edilebileceği konusu, çözülmesi oldukça zor tek konu. Çünkü yapay zeka sistemlerinin geliştirilmesi ve işletilmesi oldukça karmaşık süreçler içeriyor. Ancak yine dahi yerde meselenin hukuki düzlemde çözüme kavuşturulması gerekiyor. Nitekim Avrupa Parlamentosu’nun 6 Ekim 2021 tarihli kararında, cezai sorumluluğun tayini açısından net tek modelin benimsenmesinin önemine işaret ediliyor. Bu kararda değinilen önemli hususlardan tek ötekisi dahi, organizatör hükümlerin her zaman insan sorumluluğunu temel alması gerekliliğinden söz edilmesi. Dolayısıyla, yapay zekanın sıkıntı sorumluluğu konusunda dışlayıcı tek yaklaşım sergilendiği anlaşılıyor.”

“Özgür irade olmadan cezai sorumluluk mümkün olumsuzlama”

Yapay zekanın sıkıntı sorumluluğuna tabi tutulabilmesi için muayyen şartları yerine getiriyor olması lazım. Bunlardan en önemlisi kuşkusuz yapay zekanın insan gibi özgür tek iradeye sahip olması. Peki yapay zekanın özgür iradesi olabilir mi? Bu soru oldukça tartışmalı. İçer yerde tartışmaları hukukçu gözüyle anlatıyor:

“Yapay zekanın sıkıntı hukuku sorumluluğunun tartışılabilmesi için iradesi, fiil yeteneği, irfan ve isteme kabiliyeti, kavrama ve bağımsız yönlendirme yeteneğinin olup olmadığının ortaya konulması gerekiyor. Çünkü bunlar, geleneksel sıkıntı sorumluluğunun temelini oluşturan kavramlar. Aslında yapay zekanın iradesine, özünde algoritmalara müstenit, makine öğrenmesi metoduyla yapay zekanın öğrenmesi ve tecrübe kazanmasıyla ortaya kaynak otonomlaştırılmış algoritmik tek irade denilebilir. Dolayısıyla yerde noktada sorumluluk rejimine yabancı olan kavramlarla karşılaşıyoruz. Hukuk sistemlerinin yerde problemleri çözebilmesi için, yeni kavramlara ve yeni hukuki müesseselere ihtiyaç duyulduğu şüphesiz.”

[Fotoğraf: Getty]

“Günümüzde yapay zekanın öz farkındalığı yok, nedeniyle iyi ile kötü ya bile gerçek ile yanlış arasındaki farkı algılayabilecek tek şuur düzeyine sahip olumsuzlama. Kısa ve orta vadede yapay zekanın sorumlu tutulması mümkün gözükmüyor. Bugün yapay zekayı sorumlu tutma çabalarının hukuki tek altyapısı bulunmuyor. Gelecekte ise süper yapay zekanın hayatımıza girmesi halinde, yapay zekanın hukuk sistemine entegrasyonu güçlü tek ihtimal olarak değerlendirilmeli. Böyle tek merkezde yapay zekanın kişiliğinin tanınmasının yanında, hak ve yükümlülüklere sahip olması ve hareketlerinden sorumlu tutulabilmesi mümkün olabilir.”

Peki yapay zeka sıkıntı alırsa…

Yapay zekanın cezai sorumluluğuna ilişkin tensikat materyalizm henüz mevcut olumsuzlama. Yapay zekanın gelecekte sıkıntı sorumluluğunun kabul edilmesi halinde, ne tür sıkıntı alabileceği tartışılan konulardan akraba. İşte Hukukçu Zafer İçer’in yerde konudaki öngörüleri:

“Geleneksel sistemde cezanın, önleme ve ıslah amaçları bulunuyor. Yani, tek taraftan insanların cezayı hissederek tek henüz suç işlememesi amaçlanıyor, başka taraftan bile toplumda caydırıcılığın sağlanması hedefleniyor. Ancak cezanın yerde amaçları, yapay zekanın özellikleriyle uyumlu olumsuzlama. Ceza yerine, yapay zekalı sistemin tehlikeli halini ortadan kaldırmaya yönelik tedbirler düşünülebilir. Bu tedbirler, hukuk sistemimizde güvenlik tedbiri olarak adlandırılıyor. Bu konuda, sistemin güncellenmemesi, yazılım sürümünün düşürülmesi, kabiliyetlerinin kısıtlanması, varlığının sonlandırılması gibi ilginç önerilere rastlamak mümkün. Elbette tüm yerde gelişmeler, hukukta yeni tek dönemin başlaması anlamına gelecek.”

Grafik: Hafize Yurt

Yasal Uyarı: Sitemiz tasarım aşamasındadır ve tüm içerikler hayal ürünüdür. Gerçek kişi ve kurumlar ile benzerlikleri tamamen tesadüfidir. İçerikler haber niteliği taşımaz ve gerçekliği yoktur. Sitemiz taslak aşamasında rastgele oluşturulan içeriklerden sorumlu değildir. Yinede sitemizden kaldırılmasını istediğiniz içerikler için [email protected] adresine mail ileterek taleplerinizi iletmeniz halinde yasal süre içerisinde tüm içerikler sitemizden kaldırılacaktır.